Boomvalken.nl

Vijanden van de boomvalk

Hoewel boomvalken zelf roofdieren zijn (predatoren), hebben ook zij natuurlijke vijanden: dieren, die het gemunt hebben op hun eieren, hun jongen of op henzelf.

Landdieren.

Van de landdieren hebben we het over de boommarter, en in mindere mate de steenmarter, die uit zijn op eieren of nestjongen. Ook de eekhoorn zal een ei niet versmaden en zelfs de wasbeer, die in ook in Nederland steeds vaker wordt gezien. Vossen pakken wel eens een van het nest gevallen jong.

Gevleugelde vijanden

Van de gevleugelde vijanden is de havik de bekendste, maar in het hedendaagse open vogellandschap ook steeds vaker de slechtvalk. Vlak echter ook de buizerd, bruine kiekendief, kraai, gaai en ekster niet uit. Waar rode wouw en raaf voorkomen, eisen ook zij hun aandeel op. Ook bosuilen en oehoes zullen een boomvalk niet afslaan als zij de kans krijgen.

Niet elke vijand is op dezelfde manier gevaarlijk.
Slechtvalk en havik hebben het voornamelijk gemunt op adulte en juveniele boomvalken en zijn in staat om deze in de vlucht te verschalken. Haviken doen daarnaast aan nestpredatie. Andere rovers richten zich voornamelijk op juveniele valken of op nestjongen of eieren.

De boomvalkouders laten het natuurlijk niet zomaar gebeuren. Ze zullen er alles aan doen om de vijand te verjagen. Dat gaat vaak gepaard met fel roepen en spectaculaire duikvluchten.

Een paar voorbeelden.

Slechtvalk

Een slechtvalk zal geen nest met eieren of jongen beroven. Slechtvalken jagen immers bijna uitsluitend op prooien in de lucht, op het water of op de grond. Vrijwel nooit in een nestmast of -boom. Daarom wordt een in de nestmast of -boom zittende slechtvalk soms gewoon met rust gelaten. Als dezelfde slechtvalk vliegend wordt gedetecteerd terwijl ook de boomvalken in de lucht of op het veld zijn, zal wel aangevallen worden.

Op onderstaande foto's zien we een adulte boomvalk in gevecht met een juveniele slechtvalk.

Havik

De havik is wel bekend om het beroven van nesten. Deze rover wordt vrijwel altijd en onder alle omstandigheden verjaagd, ongeacht het stadium van de broedcyclus. Wat trouwens niet zonder risico is, want hoewel haviken, en met name de vrouwtjes, grote roofvogels zijn, zijn ze wendbaar en snel en daardoor in staat om de rollen ineens om te draaien. Voor de boomvalk is dat geen reden tot voorzichtigheid: die stoot met onverminderde agressie op de havik in, vaak geholpen door zijn partner.

De onderstaande foto's tonen een boomvalk vs een adulte en juveniele havik. De adult heeft nota bene al een prooi.

Kraaiachtigen

Kraaien en ekster hebben het vooral gemunt op eieren en heel kleine nestjongen. Zij worden in die periode dus verjaagd. Vanaf een week of twee-drie kunnen de jongen het zelf wel af, want jonge boomvalken zijn enorm fel van zich af klauwende rakkers.

Jegens kraaien is er een haat-liefde-verhouding, omdat boomvalken aan de ene kant baat hebben bij een broedende kraai van wie zij het nest kunnen overnemen, maar aan de andere kant moeten voorkomen dat de zwartgevederde opportunisten een ei of een nestjong wegroven. Zodra het nest ingenomen is, is het dus gedaan met de liefde.

Kraaien, eksters en kauwen willen ook graag prooien afstelen van de jongen. Ook dan zullen de jongen geducht van zich afbijten.

Hieronder een adulte boomvalk vs een ekster.

Wanneer verdedigen?

U hebt door het voorgaande al begrepen dat de felheid van het verdedigingsgedrag, of de vraag of er sowieso verdedigd wordt, afhangt van de mate waarin de boomvalken op dat moment iets te vrezen hebben van die rover. Sommige rovers vormen bijvoorbeeld alleen een risico voor eieren en kleine nestjongen, andere alleen voor uitgevlogen jongen, andere ook voor de adulte boomvalken. Een bruine kiekendief bijvoorbeeld, vertegenwoordigt alleen een gevaar voor uitgevlogen jongen. Voor die tijd wordt een kiekendief meestal dus met rust gelaten. Zo geldt jegens elke soort een apart regime.

Soms ook niet/ het lezen van lichaamstaal?

Sommige rovers, zelfs de havik, voor wie eigenlijk een zero-tolerance-beleid geldt, worden op de vreemdste momenten toch met rust gelaten. Al vaak heb ik mij daarover verbaasd. Dan zag ik een havik of slechtvalk naderen en dacht ik: nu gaat het gebeuren, maar dan deden de boomvalken niets. Dit moet betekenden dat boomvalken, en waarschijnlijk ook andere vogels, uit de lichaamstaal van hun opponent kunnen aflezen of die op enig moment kwaad in de zin heeft.

Gang van zaken bij verdedigingsgedrag

Man en vrouw gaan beide in de aanval, hetzij afzonderlijk, hetzij samen. Als nodig komt het vrouwtje zelfs van het nest af om het mannetje te helpen, wat vooral jegens snelle rovers als havik en slechtvalk regelmatig nodig is. Of bij meerdere aanvallers tegelijk, wat bij kraaien en eksters nogal eens het geval wil zijn. Maar ook heb ik wel eens gezien dat twee kiekendieven moesten worden verjaagd.

Het verjagen gaat gepaard met opgewonden geroep van de boomvalken (kikikikikiki) en gebeurt met duizelingwekkende snelheid en met steile stootvluchten. Een lust voor het oog en soms heel spannend als de vijand in de tegenaanval overgaat of al een aanval begonnen was.

Met het oplopen van de intensiteit van de verdedigingsactie loopt ook de snelheid en het volume van het roepen op. Sommige vogels, zoals eksters en kauwen, worden soms zwijgzaam nagejaagd.

Uitgevlogen jongen verjagen na verloop van tijd net zo fel mee als hun ouders (zelfs als ze nog op het nest zitten, klauwen ze stevig van zich af).

Op de onderstaande foto een juveniel die het met een kauw aan de stok heeft.

De buizerd laat zich niet zomaar raken en draait zich met uitgeslagen poten op de rug, zoals op onderstaande fotoreeks te zien is. Toch druipen de grotere roofvogels altijd af als boomvalken eenmaal in de aanval zijn gegaan, want tegen zoveel volhardende felheid kunnen ze niet op.

Predatie en de boomvalkenstand

Predatie is een natuurlijk verschijnsel. Dat je het als boomvalkenliefhebber geen prettig idee vindt dat je ‘vriendjes’ of hun kroost opgegeten wordt, is natuurlijk iets heel anders.

In herinner mij een lente-ochtend bij het Winkelsven bij de Kampina in Oisterwijk, toen mijn vogelmaat en ik een insectenjagende boomvalk observeerden. Ineens verscheen er vanuit de bosrand een havik op topsnelheid, die achter ‘onze’ boomvalk aanging. In een fractie van seconden vloog hij in het kielzog van de boomvalk, die maar net op tijd wegdraaide. Wij zagen de uitgestoken haviksklauw de boomvalk op een veer na missen. Maar die laatste was nog niet buiten gevaar, want ook de havik draaide en probeerde het nog een keer. Toen won de boomvalk het op snelheid en vloog hij buiten het bereik van de havik. Ik kan nog de opluchting oproepen die ik voelde toen ik zag dat de boomvalk ontkomen was. Pure onzin natuurlijk, want wie was ik om partij te kiezen voor de boomvalk, die niet meer of minder recht heeft op een plaats in de natuur dan de havik?

In alle jaren ervoor en erna ben ik nooit getuige geweest van een predatie van boomvalken. Een of twee keer was er opeens een nestjong minder, waarschijnlijk door kraaien. Bij alle door mij gevolgde broedkoppels vliegen er echter altijd wel jongen uit en kunnen deze probleemloos opgroeien. Ik leid daaruit af dat predatie wel voorkomt, maar niet in een mate die de stand schaadt. Ook tijdens de trek en in de winterkwartieren zullen er slachtoffers vallen, maar niet zoveel dat er het volgende voorjaar geen boomvalken terugkomen.

Boomvalkonderzoekers uit andere delen van het land maken regelmatiger melding van predatie van nesten en adulten, meestal door marters, haviken en slechtvalken, maar ook niet in een mate die de stand schaadt. Of dit altijd zo zal blijven is trouwens de vraag. Zie hiervoor de pagina ‘Bedreigingen’.

Hieronder nog een aantal foto's van verdedigingsgedrag jegens uiteenlopende vijanden: torenvalk, bruine kiekendief en kraai.